Ένας από τους βασικούς κλάδους της οικονομίας κάθε χώρας είναι ο κλάδος του δευτερογενούς τομέα παραγωγής. Ο εν λόγω κλάδος συνίσταται στον βιομηχανικό και βιοτεχνικό κλάδο. Η ύπαρξη του Βιομηχανικού και Βιοτεχνικού Κλάδου στην Ελλάδα ξεκινά σχεδόν από την δημιουργία του Ελληνικού Κράτους. Για την καλύτερη αποτύπωση της Ιστορίας του Βιομηχανικού και Βιοτεχνικού Κλάδου της Ελλάδος αυτή ταξινομήθηκε στις εξής περιόδους :
1) Περίοδος 1830-1910
2) Περίοδος 1910 – 1940
3) Περίοδος 1940-1944
4) Περίοδος 1950-1975
5) Περίοδος 1975 μέχρι 1992
6) Περίοδος 1992-2018
7) Περίοδος 1975 έως σήμερα
Στο πρώτο μέρος της ιστορικής αναδρομής στην ιστορία της Βιομηχανίας της Ελλάδος περιλαμβάνονται οι επί μέρους χρονικές περιόδους από το 1830 έως το 1975
1) Περίοδος 1830-1910
Από της δημιουργίας του Ελληνικού Κράτους έχουμε την ύπαρξη μονάδων του δευτερογενούς τομέα παραγωγής, οι οποίες έχουν κάποιας μορφής χαρακτηριστικά βιομηχανικών μονάδων παραγωγής. Πρόκειται για μικρές μονάδες οικογενειακού χαρακτήρα και είναι κυρίως αλευρόμυλοι, βυρσοδεψία, ελαιοτριβεία και κλωστήρια. Από το 1870 και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα έχουμε μια ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα με ποιο μαζικά χαρακτηριστικά. Η βιομηχανική ανάπτυξη της περιόδου συνίσταται τόσο στην ίδρυση νέων βιομηχανικών μονάδων αλλά και στην μετεξέλιξη των ήδη υπαρχουσών μονάδων σε πιο μεγαλύτερο μέγεθος. Στην εν λόγω περίοδο έχουμε την ανάδειξη του Πειραιά ως βιομηχανικών κέντρο με την λειτουργία 330 μονάδων βιομηχανικής παράγωγής. Η εξέλιξη του κλάδου βιομηχανικού κλάδου επηρεάστηκε αρνητικά από την οικονομική κρίση που ενέσκηψε την δεκαετία του 1890 ενώ, η έλλειψη πόρων, ειδικευμένου προσωπικού αλλά και η απουσία κρατικής πολιτικής για την βιομηχανία εμπόδισαν την περαιτέρω ανάπτυξη του βιομηχανικού κλάδου και σε άλλους τομείς την εν λόγω περίοδο. Ένας από τους παράγοντες που συνετέλεσαν στην βιομηχανική ανάπτυξη την περίοδο 1830-1910 είναι η επέκταση του Ελληνικού Κράτους σε έκταση και πληθυσμό με την ενσωμάτωση των Επτανήσων (1864) καθώς και της Θεσσαλίας και Άρτας (1881) στον Εθνικό Κορμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι από τις νέες μονάδες αλευρόμυλων που ιδρύθηκαν από το 1881 και μετά οι περισσότερες εξυπηρετούσαν την σιτοπαραγωγή της Θεσσαλίας και της Άρτας.
Βιομηχανική Εγκατάσταση 19ου – αρχών 20ου αιώνος (Πηγή : Ιστοσελίδα Conosco Team )
2) Περίοδος 1910 – 1940
Από της αρχές του 20ου Αιώνα και ιδιαίτερα μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους η κατάσταση αλλάζει. Η έκταση και ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξάνονται, με αποτέλεσμα να δημιουργείται το υπόβαθρο σε πρώτες ύλες και ανθρώπινο δυναμικό για την βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. Από το 1910 έως το 1920 δημιουργούνται περίπου 2.600 νέες βιομηχανικές μονάδες. Το Ελληνικό Κράτος αρχίζει και υλοποιεί για πρώτη φορά πολιτική ως προς την εκβιομηχάνιση της χώρας. Το 1910, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ιδρύει το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας ενώ το 1920 νομοθετείται ο Ν.2190/1920 περί ίδρυσης ανωνύμων εταιρειών.
Με την νομοθέτηση του Ν.2190/1920 δίδεται η δυνατότητα συγκέντρωσης κεφαλαίων σε μια νομική μορφή (ανώνυμη εταιρεία) για την δημιουργία βιομηχανικών μονάδων. Από το 1922 και μετά παρατηρείται η υιοθέτηση από το ελληνικό κράτος μιας σαφούς πολιτικής βιομηχανικής αναπτύξεως. Την περίοδο εκείνη νομοθετείται ο Ν.2498/1922 «περί προαγωγής της βιομηχανίας και της βιοτεχνίας». Με τον εν λόγω νόμο διευκολύνθηκε η εγκατάσταση νέων βιομηχανικών και βιοτεχνικών ,η αναβάθμιση των υφιστάμενων μονάδων. Ενώ θεσμοθετήθηκε επίσης η προτίμηση των ελληνικών προϊόντων έναντι των ξένων στις προμήθειες του Δημοσίου Τομέα. Το 1923 με την υιοθέτηση του δασμολογίου είχαμε διπλασιασμό των δασμών στα εισαγόμενα βιομηχανικά προϊόντα προς όφελος των αντίστοιχων ελληνικών.
Ένας έτερος παράγοντας που ώθησε την ανάπτυξη του κλάδου της Βιομηχανίας στην Ελλάδα είναι η άφιξη των Ελλήνων Προσφύγων της Μικράς Ασίας από το 1922 που αποτέλεσαν μια πηγή άφθονου φτηνού ανθρώπινου δυναμικού ειδικά για τον κλάδο της βιομηχανίας. Η εφαρμογή του δασμολογίου αλλά και εισροή φθηνού εργατικού συνετέλεσαν στην ύπαρξη της πρώτης χρυσής εποχής της Ελληνικής Βιομηχανίας από το 1920 έως το 1940.
Την δεκαετία του 1930 κρατική πολιτική στήριξης του κλάδου της Ελληνικής Βιομηχανίας συνεχίστηκε με θέσπιση νόμων στήριξης του κλάδου. Ενώ η διεθνή οικονομική κρίση του 1929 και η χρεωκοπία του 1932 οδήγησε σε στην υιοθέτηση το 1935 μιας νέας εμπορικής πολιτικής που οδήγησε σε περεταίρω ώθηση της ελληνικής βιομηχανικής παραγωγής.
Κατά την περίοδο 1910 -1940 ο κλάδος της Ελληνικής Βιομηχανίας αποκτά πιο πολυδιάστατο χαρακτήρα με την δημιουργία νέων κλάδων όπως η μεταλλουργία, η ναυπηγική βιομηχανία και ο πρωτοεμφανισθέντας διεθνώς κλάδος της τσιμεντοβιομηχανίας. Την υπόψη περίοδο ο κλάδος της Ελληνικής Βιομηχανίας έχει κατά κύριο λόγο εγχώριο χαρακτήρα δηλαδή έχουμε την παραγωγή προϊόντων για την κάλυψη της εγχώριας κατανάλωσης ενώ, σε σχέση με το εξωτερικό. χαρακτηρίζεται αδύναμη
‘Ένας επίσης βασικός παράγοντας που ώθησε την ανάπτυξη του βιομηχανικού κλάδου της Ελλάδος ήταν η άφιξη από το εξωτερικό και κυρίως από την Ζυρίχη της Ελβετίας Ελληνικού επιστημονικού προσωπικού υψηλής κατάρτισης και ειδίκευσης. Οι αφιχθέντες από την Ζυρίχη της Ελβετίας αποτέλεσαν τον λεγόμενο «Κύκλο της Ζυρίχης». Μέλη του του λεγόμενου «Κύκλου της Ζυρίχης» συνετέλεσαν στην δημιουργία ορισμένων από τις πλέον σημαίνουσες βιομηχανικές μονάδες στην ιστορία του κλάδου όπως οι τσιμεντοβιομηχανίες ΤΙΤΑΝ και ΑΓΕΤ, τα ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ και η ΧΡΩΠΕΙ (Χρωματουργία Πειραιώς).
Εκείνο που πρέπει επισημανθεί είναι το γεγονός ότι κατά της 2η χρυσή περίοδο ανάπτυξης της Ελληνικής Βιομηχανίας δεν πραγματοποιήθηκαν επενδύσεις στον τομέα παραγωγής βιομηχανικών μηχανών μηχανοκατασκευών και εξοπλισμού. Ο τομέας αυτός είναι κρίσιμος για την υποστήριξη όλων των κλάδων της Ελληνικής Βιομηχανίας. Δυστυχώς στο ζήτημα των βιομηχανικών μηχανών και εξοπλισμού ο κλάδος του δευτερογενούς τομέα παραμένει εξαρτημένος από εισαγωγές από το εξωτερικό μέχρι σήμερα.
Χημικοί σε Ελληνική Βιομηχανία στην δεκαετία του 1920. Πολλά Μέλη του Κύκλου της Ζυρίχης είχαν σπουδάσει Χημεία (Πηγή : Καθημερινή)
3) Περίοδος 1940-1944
Κατά την περίοδο της κατοχής ο κλάδος της ελληνικής βιομηχανίας δέχθηκε πολλές καταστροφές ιδιαίτερα στον τομέα των βιομηχανικών υποδομών. Η μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη της περιόδου 1920-1940 λειτούργησε υποβοηθητικά και πολλαπλασιαστικά στην επιτυχή πολεμική προπαρασκευή της χώρας για ον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατά την περίοδο 1936-1940.
Η Μονάδα παραγωγής πυρομαχικών της ΠΥΡΚΑΛ Α.Ε. προπολεμικά.
4) Περίοδος 1950 – 1975
Αναλύοντας την ιστορία της οικονομίας της Ελλάδος διαπιστώνει εύλογα κανείς ότι, η περίοδος των δεκαετιών 1950 και 1960 και έως τις αρχές της δεκαετίας 1970 αποτέλεσαν την 2η χρυσή περίοδο της Ελληνικής Βιομηχανίας. Την δεκαετία του 1950 η μέση ετήσια αύξηση του εισοδήματος από τον κλάδο της βιομηχανίας ήταν κατά μέση τιμή 7,20% ενώ, την δεκαετία 1960 ο προαναφερόμενος δείκτης διαμορφώθηκε κατά μέση τιμή στο 9,20% . Χαρακτηριστικό της βιομηχανικής αναπτύξεως συντελέστηκε την δεκαετία του 1960 είναι το γεγονός ότι το 1962 η συνεισφορά του βιομηχανικού κλάδου στο Α.Ε.Π της χώρας. ξεπέρασε αυτή του γεωργικού κλάδου. Το 1971 η συμμετοχή του κλάδου της Ελληνικής Βιομηχανίας στο Α.Ε.Π. της χώρας ανήλθε στο 31%. Την περίοδο 1960-1975 οι επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν στον κλάδο του δευτερογενούς τομέα της παραγωγής ανήλθαν στο 30% του Α.Ε.Π.
Την περίοδο από το 1950-1975 η βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας ωθήθηκε και από την ύπαρξη κρατικής πολιτικής για την βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. Η υποχώρηση του κλίματος πόλωσης και η αντιμετώπιση της νομισματικής αστάθειας δημιούργησαν το κατάλληλο πολιτικοοικονομικό περιβάλλον για ανάπτυξη του κλάδου της Βιομηχανίας. Το 1951 ιδρύεται το Υπουργείο Βιομηχανίας (Ν.1671/1951). Ενώ μια σειρά νόμων επέτρεψαν την ίδρυση μεταποιητικών παραγωγικών μονάδων στην επαρχία (Ν.2176/1952), την δυνατότητα ελεύθερης μεταφοράς κερδών στο εξωτερικό από ξένες επενδύσεις στο βιομηχανικό τομέα (Ν.2687/1953), παροχή κινήτρων για την υλοποίηση μεγάλων βιομηχανικών επενδύσεων (Ν.4171/61) καθώς και την παροχή κινήτρων για την πραγματοποίηση εξαγωγών από μεταποιητικές βιομηχανικές μονάδες (Ν.147/67, Ν.1078/71, Ν.1312/72).
Αξιολογώντας τα δεδομένα της εν λόγω περιόδου οι βασικοί συντελεστές που οδήγησαν στην εν λόγω βιομηχανική ανάπτυξη συνίστανται στα εξής :
1) Στις μεγάλες επενδύσεις που έγιναν στον τομέα της ενέργειας για την κάλυψη των σχετικών αναγκών της χώρας. Η ενέργεια είναι η βασική κινητήριος δύναμης όλων των κλάδων της οικονομίας μιας χώρας.
2) Όπως αναφέραμε και παραπάνω, η δυνατότητα παροχής φθηνών χρηματοδοτήσεων. Πολλές επιχειρήσεις του κλάδου της βιομηχανίας εκμεταλλεύτηκαν την δυνατότητα αυτή και προχώρησαν στην ριζική ανανέωση του εξοπλισμού τους ενώ επέτρεψε παράλληλα την ίδρυσε νέων βιομηχανικών μονάδων μεγάλου μεγέθους.
3) Το φτηνό μισθολογικό κόστους του ανθρώπινου δυναμικού και το χαμηλό κόστος κτήσης πρώτων υλών.
Οι βασικοί τομείς που αναπτύχθηκε η βιομηχανική δραστηριότητα ήταν οι τομές της ελαφράς βιομηχανίας, της μεταλλουργίας – χαλυβουργίας, των χημικών προϊόντων και φαρμάκων , της παραγωγής τσιμέντου και δομικών υλικών, της ναυπηγικής βιομηχανίας καθώς και των τροφίμων. Εκτός των προαναφερόμενων τομέων υπήρξαν προσπάθειες με την δημιουργία βιομηχανικών επιχειρήσεων παραγωγής ηλεκτρικών συσκευών και οχημάτων.
Κομβικό ρόλο στην ανάπτυξη του βιομηχανικού κλάδου ήταν η υπογραφή της συμφωνίας συνδέσεως της Ελλάδας με την τότε Ε.Ο.Κ. το 1961. Η συμφωνία αυτή σηματοδοτούσε την έναρξη της διαδικασίας ένταξης χώρας στην Ε.Ο.Κ. η οποία διακόπηκε προσωρινά με την επιβολή του διδακτορικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967. Η χώρα εντάχθηκε στην Ε.Ο.Κ. το 1981. Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η συμφωνία σύνδεσης Ελλάδος Ε.Ο.Κ. του 1961 και οι συνθήκες που επικρατούσαν είναι εντελώς διαφορετικές με την συμφωνία ένταξης της Ελλάδος στην Ε.Ο.Κ. το 1979 και τις συνθήκες που επικρατούσαν. Η συμφωνία σύνδεσης Ελλάδας – Ε.Ο.Κ. του 1961 ήρε πολλούς περιορισμούς και βοήθησε σημαντικά στην αύξηση των εξαγωγών ελληνικών βιομηχανικών προϊόντων.
Εκείνο που πρέπει επισημανθεί είναι το γεγονός ότι κατά της 2η χρυσή περίοδο ανάπτυξης της Ελληνικής Βιομηχανίας δεν πραγματοποιήθηκαν επενδύσεις στον τομέα παραγωγής βιομηχανικών μηχανών μηχανοκατασκευών και εξοπλισμού. Ο τομέας αυτός είναι κρίσιμος για την υποστήριξη όλων των κλάδων της Ελληνικής Βιομηχανίας. Δυστυχώς στο ζήτημα των βιομηχανικών μηχανών και εξοπλισμού ο κλάδος του δευτερογενούς τομέα παραμένει εξαρτημένος από εισαγωγές από το εξωτερικό μέχρι σήμερα .
Ο Κλάδος των Πετρελαιοειδών αποτελεί έναν από του κάδους της Ελληνικής Βιομηχανίας με την μεγαλύτερη συνεισφορά στο ΑΕΠ της χώρας.
Πηγές (Α’ & Β’ Μέρους).
1) Wikipedia : H Βιομηχανία στην Ελλάδα – πατήστε εδώ
2) Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Ευρώπης – πατήστε εδώ
3) Ινστιτούτο Levi : Άρθρο του Thomas I. Palley «Οι αντιφάσεις της εξαγωγικής ανάπτυξης» (2011) – πατήστε εδώ
4) Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών : Κώστας Φωτάκης Καθηγητής Φυσικής Πανεπιστημίου Κρήτης & Αλέξανδρος Σελίµης Δρ. Φυσικής Πανεπιστημίου Κρήτης Δημοσίευση «Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ 4Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ» (2023) – πατήστε εδώ
5) Huffingtonpost : Άρθρο του κ. Κώστα Κωστή «Η μεταπολίτευση και οι υποτιμήσεις της δραχμής» (2016) – Πατήστε εδώ
6) ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ : Άρθρο της κα Μαργαρίτας Πουρνάρα «Από την Ζυρίχη στην Ελευσίνα» (2016) – πατήστε εδώ
7) Huffingtonpost : Άρθρο της κα. Μαριαλένας Περπιράκη «Η ιστορία πίσω από εγκαταλειμμένα εργοστάσια. Γιατί απέτυχε η ελληνική βιομηχανία;» (2017) – πατήστε εδώ
8) Ιστοσελίδα New Money : «Καινοτομία & βιομηχανικός μετασχηματισμός στην Ελλάδα 1950-1973. Διαδεδομένοι μύθοι και αφανείς αλήθειες» (2018) – πατήστε εδώ
9) Έθνος : Άρθρο του κ. Δημήτρη Βεργάδου «Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση και τι κάνουµε εμείς» (2019) – πατήστε εδώ
10) Ιστοσελίδα MAXMAG¨: Άρθρο της κα Φιλιώ Μόρφη «Ελληνική βιομηχανία: Από τον χρυσό στην σκουριά» (2019) – πατήστε εδώ
11) Οικονομικός Ταχυδρόμος : Άρθρο «Πώς θα πρωταγωνιστήσει η Ελλάδα στην 4η βιομηχανική επανάσταση» (2022) – πατήστε εδώ
12) Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη «Η Βιομηχανία» (2023) – πατήστε εδώ
13) Ιστοσελίδα Conosco Team : «Τα στάδια ανάπτυξης της βιομηχανίας στην Ελλάδα (19ος – 20ος αι.)» (2023) – πατήστε εδώ
14) Ιστοσελίδα Reader : «Πώς γιγαντώθηκε η ελληνική βιομηχανία την περίοδο 1950-1973;» (2024) – πατήστε εδώ
15) Μακεδονικά Νέα : Άρθρο της κα Λυκία Σαράντη «Η ελληνική βιομηχανία το 2025» (2025) – πατήστε εδώ
