Από την Επιστημονική Ομάδα του Ινστιτούτου Έρευνας και Μελέτης Θουκυδίδης
1. Η Περίοδος από το 1897 μέχρι και Βαλκανικούς Πολέμους.
Η Ελλάδα μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897 βγήκε τραυματισμένη τόσο σε επίπεδο εσωτερικής όσο και σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής. Η περίοδος που ακολούθησε ήταν μια περίοδος αναδιοργάνωσης των Ενόπλων Δυνάμεων βασιζόμενη στην εμπειρία του Πολέμου του 1897. Παρά τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες καταβλήθηκαν σοβαρές προσπάθειες ενίσχυσης των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Σε επίπεδο Ναυτικής Ισχύος, η κυβέρνηση Γεωργίου Θεοτόκη με την ίδρυση του Ταμείου του Εθνικού Στόλου έθεσε της βάσης δημιουργίας του ισχυρού Πολεμικού Ναυτικού των Βαλκανικών Πολέμων. Μέσω της διάθεσης του 20% της κληρονομιάς του Γεωργίου Αβέρωφ στο Ταμείο του Εθνικού Στόλου αποκτήθηκε το ομώνυμο θωρηκτό Θ/Κ «Γεώργιος Αβέρωφ» το 1910. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως Πρωθυπουργός και Υπουργός Στρατιωτικών προχωρώντας στην αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων κάλεσε ξένες στρατιωτικές αποστολές και συγκεκριμένα γαλλική στρατιωτική αποστολή για την αναδιοργάνωση του Στρατού Ξηράς και αγγλική για το Πολεμικό Ναυτικό. Στο σημείο αυτό υπήρξε το πρώτο σημείο τριβής μεταξύ του Ελευθερίου Βενιζέλου και του τότε Διαδόχου Κωνσταντίνου (μετέπειτα Βασιλιάς της Ελλάδος ως Κωνσταντίνος Α’) καθώς ο δεύτερος επιθυμούσε την πρόσκληση γερμανικής στρατιωτικής αποστολής για τον Στρατό Ξηράς.
Στο διπλωματικό πεδίο, η τότε Σερβία και η Βουλγαρία συνάπτουν υπό την αιγίδα της Ρωσίας την Σερβο – Βουλγαρική Συνθήκη Φιλίας το 1912. Η εν λόγω Συνθήκη προέβλεπε μεταξύ άλλων την διανομή των εδαφών τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανάμεσα στις δυο χώρες με επιδιαιτητή την Ρωσία. Την δυσμενή για την Ελλάδα εξέλιξη ανέτρεψε, η διαπραγματευτική ευελιξία του Βενιζέλου ο οποίος μεταξύ άλλων αξιοποίησε τη στρατηγική σημασία του ελληνικού στόλου (ιδιαίτερα του «Αβέρωφ», το οποίο θεωρούνταν υπερσύγχρονο και αξιόμαχο για την εποχή του) ως προς την ικανότητα του να εμποδίσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία να μεταφέρει στρατεύματα διά θαλάσσης στα Βαλκάνια. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε έναν από τους παράγοντες βάσει των οποίων ο Ελευθέριος Βενιζέλος μπόρεσε να ανατρέψει την ως άνω Συνθήκη συνάπτοντας συνθήκες συμμαχίας με την Σερβία και την Βουλγαρία.
2. Η Ναυτική Στρατηγική του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη.
Η Ναυτική Στρατηγική του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη συνίσταται σε δύο άξονες :
– Στην αποκοπή των θαλάσσιων οδών ώστε, να εμποδίσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία να μεταφέρει ενισχύσεις και στρατεύματα από τη Μικρά Ασία στην ευρωπαϊκή της πλευρά.
– Στην απελευθέρωση νησιών του Αιγαίου ώστε να εδραιωθεί η ελληνική παρυσία και κυριαρχία στην περιοχή αυτή.
Για την υλοποίηση των δυο αξόνων της στρατηγικής του, ο Κουντουριώτης και ο κυβερνήτης του «Αβέρωφ» Σοφοκλής Δουσμάνης, κατέληξαν στην κομβική για την εξέλιξη των επιχειρήσεων απόφαση να δημιουργήσουν την κύρια βάση του ελληνικού στόλου στον όρμο του Μούδρου της Λήμνου. Αυτό αποτέλεσε μια στρατηγική καινοτομία σε σχέση με τον πόλεμο του 1897, όπου η βάση ήταν στους Ωρεούς Ευβοίας ήτοι πολύ μακρύτερα από τα Στενά. Ο Μούδρος απείχε μόλις 50 μίλια από τα Δαρδανέλια, προσφέροντας ένα ιδανικό ορμητήριο για την άμεση αντιμετώπιση του τουρκικού στόλου. Λόγω της σπουδαιότητας της Λήμνου, η απελευθέρωση της υπόψη νήσου αποτέλεσε τον πρώτιστο στόχο των επιχειρήσεων του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού
Η στρατηγική του Κουντουριώτη είχε επιθετικό χαρακτήρα. Κατά την διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, το βασικό σχέδιο μάχης του Ελληνικού Στόλου προέβλεπε όπως, ο ελληνικός στόλος φτάσει πρώτος μπροστά από την εκάστοτε τουρκική ναυαρχίδα, σχηματίζοντας το “Τ” (μια τακτική υπεροχής). Στη συνέχεια, το «Αβέρωφ», εκμεταλλευόμενο την ταχύτητά του, θα αποχωριζόταν για να υπερφαλαγγίσει το αντίπαλο πλοίο και να το θέσει σε διασταυρούμενα πυρά.
3. Οι Επιχειρήσεις του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού στους Βαλκανικούς Πολέμους.
Η δράση του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού στους Βαλκανικούς Πολέμους συνίσταται στους κάτωθι επιχειρήσεις :
– Η Απελευθέρωση της Λήμνου (6-8 Οκτωβρίου 1912) : Η πολιορκία της Λήμνου ξεκίνησε στις 6 Οκτωβρίου και η κατάληψη του νησιού επετεύχθη το απόγευμα της 8ης Οκτωβρίου. Αμέσως μετά την απελευθέρωση της νήσου , άρχισαν οι εργασίες για τη διαμόρφωση του όρμου του Μούδρου σε ναυτική βάση, οι οποίες ολοκληρώθηκαν μέσα σε ένα μήνα. Η επιχείρηση αυτή, παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και τις ελλείψεις, υπήρξε επιτυχής.
– Η Απελευθέρωση Νησιών του Αιγαίου : Με ορμητήριο τη Λήμνο, ο στόλος του Κουντουριώτη απελευθέρωσε διαδοχικά την Ίμβρο, τη Θάσο, τον Άγιο Ευστράτιο, τη Σαμοθράκη και τα Ψαρά τον Οκτώβριο 1912, καθώς και το Άγιο Όρος και την Ικαρία στις αρχές Νοεμβρίου 1912. Οι ελληνικοί πληθυσμοί υποδέχονταν τους τα στελέχη του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού με ενθουσιασμό.
Στις 24 Οκτωβρίου 1912 απελευθερώνεται η Τένεδος. Η απελευθέρωση της Τενέδου προσέφερε επιχειρησιακά οφέλη στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό καθώς χρησιμοποιήθηκε ως ορμητήριο λόγω της εγγύτητάς της στα Στενά. Ο Κουντουριώτης πληροφορούμενος την απελευθέρωση της νήσου, ενθουσιασμένος απέστειλε ένα τηλεγράφημα στον Τούρκο υπουργό Ναυτικών, προκαλώντας τον σε ναυμαχία και προσφερόμενος μάλιστα να του παράσχει καύσιμα αν χρειαζόταν.
Τον Νοέμβριο του 1912 μετά από πενταήμερη πολιορκία απελευθερώνεται η Λέσβος μετά και η Χίος στις 20 Δεκεμβρίου 1912 μετά από σκληρό αγώνα
– Τορπιλισμός του «Φετχί Μπουλέν» (Θεσσαλονίκη, 18 Οκτωβρίου 1912) : Το ελληνικό τορπιλοβόλο 11, με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Νικόλαο Βότση (ανιψιό του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη), εισήλθε απαρατήρητο στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, και παρά τα ναρκοπέδια, τορπίλισε και βύθισε το τουρκικό θωρηκτό «Φετχί Μπουλέν». Αυτή η πράξη, αν και δεν άλλαξε την ισορροπία δυνάμεων, αποτέλεσε ένα ισχυρότατο πλήγμα στο ηθικό των στελεχών του τουρκικού ναυτικού και προκάλεσε ακράτητο ενθουσιασμό στην Ελλάδα και στα υπόδουλα ελληνικά εδάφη, τονώνοντας το εθνικό αίσθημα .
– Η Ναυμαχία της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) : Το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου 1912, ο τουρκικός στόλος εξήλθε των Στενών, με ναυαρχίδα το «Χαϊρεδίν Βαρβαρόσα». Ο ελληνικός στόλος, με το «Αβέρωφ» να ηγείται, ακολουθούσε συγκλίνουσα πορεία. Ο Κουντουριώτης έδωσε το σήμα “Ζ”, καθιστώντας την κίνησή του ανεξάρτητη και εφαρμόζοντας το σχέδιο υπερφαλάγγισης.
Η ναυμαχία έληξε με την αδιαμφισβήτητη επικράτηση του ελληνικού στόλου, με τον τουρκικό στόλο να υποχωρεί άτακτα προς την ασφάλεια των Δαρδανελίων. Το «Αβέρωφ» καταδίωξε τα τουρκικά πλοία, μειώνοντας την απόσταση στα 2.850 μέτρα, πριν αναγκαστεί να εκτραπεί λόγω των εχθρικών παράκτιων πυροβολείων. Παρά την επιτυχία, ο Κουντουριώτης δεν ικανοποιήθηκε πλήρως λόγω των περιορισμένων ζημιών στον τουρκικό στόλο. Η στρατηγική του επικρίθηκε από το Υπουργείο Ναυτικών και τον Βασιλιά για το αδικαιολόγητο ρίσκο στο οποίο έθεσε το «Αβέρωφ», αλλά η επιτυχής έκβαση τον δικαίωσε εν κατακλείδι τον Κουντουριώτη.
– Η Επίθεση του υποβρυχίου «Δελφίν» (9 Δεκεμβρίου 1912) : Στις 9 Δεκεμβρίου 1912, το ελληνικό υποβρύχιο «Δελφίν» επιχείρησε να τορπιλίσει το τουρκικό καταδρομικό «Μετζιτιέ» κοντά στις νήσους Μαυριές. Αν και η τορπίλη δεν βρήκε το στόχο της, το «Δελφίν» έγινε το πρώτο υποβρύχιο στην παγκόσμια ναυτική ιστορία που εκτόξευσε τορπίλη κατά εχθρικού πολεμικού πλοίου.
– Η Ναυμαχία της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913) : Ανήμερα της Πρωτοχρονιάς του 1913, το τουρκικό θωρηκτό «Χαμιδιέ» διέφυγε της προσοχής των ελληνικών πλοίων και κατευθύνθηκε προς τη Σύρο, βομβαρδίζοντας το ελληνικό βοηθητικό πλοίο «Μακεδονία».
Ο Κουντουριώτης, παρά τις διαταγές του Υπουργείου να καταδιώξει το «Χαμιδιέ», αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη θέση του στα Δαρδανέλια, αντιλαμβανόμενος ότι ήταν ένας αντιπερισπασμός των τούρκων για να παρασύρει τον ελληνικό στόλο. Η κρίση του αποδείχθηκε σωστή, καθώς ο τουρκικός στόλος, με νέο αρχηγό τον Ταχήρ, εξήλθε από τα Δαρδανέλια με κατεύθυνση προς το Μούδρο.
Στις 11:35 π.μ. της 5ης Ιανουαρίου 1913, ο τουρκικός στόλος άρχισε να βάλει κατά των ελληνικών πλοίων. Η ελληνική απάντηση ήταν άμεση και αποτελεσματική. Μέσα σε 20 λεπτά, το «Ύδρα» ή το «Ψαρά» προκάλεσαν πυρκαγιά στο «Μεσουδιέ», και το «Αβέρωφ» επέφερε σοβαρές ζημιές στα «Χαϊρεδίν Βαρβαρόσα» και «Τουργούτ Ρέις». Η ναυμαχία της Λήμνου έληξε με απόλυτη ελληνική νίκη, θέτοντας ουσιαστικά τέλος στην τουρκική ναυτική παρουσία στο Αιγαίο.
– Συμβολή στο Μέτωπο της Ηπείρου : Εκτός από το Αιγαίο, το ελληνικό ναυτικό δρούσε και στο Ιόνιο Πέλαγος. Ο Ελληνικός Στόλος Ιονίου Πελάγους εκπλήρωσε πλήρως την αποστολή του, διασφαλίζοντας τις θαλάσσιες οδούς προς το μέτωπο της Ηπείρου, ανεφοδιάζοντας τα στρατεύματα και συμμετέχοντας στην κατάληψη παράκτιων περιοχών. Για παράδειγμα, απελευθερώθηκε η νήσος Σάσωνα μπροστά στον κόλπο της Αυλώνας. Η νήσος Σάσων αποτελεί μια νήσο με τεράστια στρατηγική σημασία καθώς αποτελεί ένα από τα σημεία ελέγχου της εξόδου από την Θάλασσα της Αδριατικής.
4. Διαπιστώσεις.
Η κυριαρχία του ελληνικού ναυτικού στο Αιγαίο ήταν ένας από τους κυριότερους λόγους της τουρκικής ήττας, καθώς παρεμποδίστηκε η μεταφορά τουρκικών δυνάμεων από τη Μικρά Ασία στην ευρωπαϊκή Τουρκία. Αυτό επέτρεψε στον ελληνικό στρατό ξηράς να προελάσει πιο αποτελεσματικά στη Μακεδονία και την Ήπειρο.
Οι νίκες του ελληνικού ναυτικού αναπτέρωσαν το εθνικό φρόνημα τόσο των ανδρών των Ενόπλων Δυνάμεων (Στρατός Ξηράς και Ναυτικό), προκαλώντας κύματα ενθουσιασμού στην κοινή γνώμη, στους υπόδουλους Έλληνες και στους ομογενείς. Η συμβολή του ελληνικού ναυτικού δεν περιορίστηκε μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά είχε διαβαλκανική και πανευρωπαϊκή σημασία, καθώς οι ελληνικές νίκες στη θάλασσα είχαν θετικό αντίκτυπο στα υπόλοιπα βαλκανικά μέτωπα. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια αυτών των πολέμων σημειώθηκαν οι πρώτες επιθέσεις υποβρυχίου κατά πλοίου («Δελφίν») και υδροπλάνου κατά πλοίου (π.χ. πτήσεις αναγνώρισης και βομβαρδισμού από αεροπλάνα όπως το Henry Farman III), γεγονός που τους προσδίδει παγκόσμια ιστορική σημασία.
Συμπερασματικά, η ναυτική στρατηγική του Κουντουριώτη, χαρακτηριζόμενη από την προνοητική επιλογή του Μούδρου ως βάσης του Ελληνικού Στόλου, τον επιθετικό προσανατολισμό, την τόλμη και την αποφασιστικότητα στις επιχιερήσεις, έπαιξε κεντρικό ρόλο στην επιτυχία των Βαλκανικών Πολέμων για την Ελλάδα, μετατρέποντας τη χώρα σε υπολογίσιμο “παίκτη” στο Ανατολικό Ζήτημα και επιβεβαιώνοντας τη σημασία της στρατιωτικής ισχύος στη διεθνή σκηνή.
Βιβλιογραφία
1. Ιστότοπος Αποθετήριο Academica Δημοσίευση του κ. Μάριου Μπλέτα “Ο ΑΓΩΝΑΣ ΔΡΟΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
(ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1912) (2020)
2. Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πρακτικά Ημερίδας 22-05-2013, “Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913 – Επέτειος 100 Χρόνων”.
3. Διεθνής Ηλεκτρονική Περιοδική Έκδοση, “Πολιτικές και Κοινωνικές Επιστήμες”, Πάτρα, Νοέμβριος 2024 τεύχος 24, Άρθρο κ. Μάρκου Τρούλη “Γεωπολιτική Ανάλυση της Θέσης και του
Ρόλου της Ελλάδας από τον Ατυχή Πόλεμο του 1897 έως τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913”.
4. Κείμενο Αφιερωματικής Διάλεξης “Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913 – Εκατονταετηρίδα” του κ. Νικολάου Κ. Μινόπερου.
5. Ιστότοπος Αποθετήριο Academica Δημοσίευση κα Άννας Βατζελή “Ά Βαλκανικός Πόλεμος (Οκτώβριος 1912 – Μάιος 1913) – Ο κατ’ Θάλασσαν Πόλεμος” (2020) – πατήστε εδώ
