Από την Επιστημονική Ομάδα του Ινστιτούτου Έρευνας και Μελέτης Θουκυδίδης|.
Είναι γεγονός αδιαμφησβήτητο, πως η υπογραφή το 2019 του Μνημονίου Κατανόησης μεταξύ της Τουρκίας και της Κυβερνήσεως Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης (GNA) αποτέλεσε ένα γεωπολιτικό σοκ για την Ελλάδα. Το εν λόγω σύμφωνο αγνοώντας πλήρως την ύπαρξη των ελληνικών νησιών και επεκτείνοντας μονομερώς τα τουρκικά θαλάσσια δικαιώματα, υπονόμευσε τα ελληνικά δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο.
Έναντι της εν λόγω συμφωνίας, ο στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ, ηγέτης του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA) αρνούμενος να επικυρώσει το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο Κατανόησης αναδείχθηκε προσωρινά σε σύμμαχο της Ελλάδας, ιδίως μετά την επίσκεψή του στην Αθήνα λίγο πριν τη Διάσκεψη του Βερολίνου το 2020.
Ωστόσο, οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν μια δυσμενής για την Ελλάδα μεταβολή της στάσεως του στρατάρχη Χάφταρ έναντι του Τουρκολιβυκού Μνημονίου Κατανόησης. Η εν λόγω μεταβολή τείνει προς το σενάριο ενδεχόμενης έμμεσης ή άμεσης αποδοχής του τουρκολιβυκού μνημονίου από τον ίδιο στρατάρχη ή δια μέσω συμμάχων του.
Αξιολογώντας την πορεία του στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ στα τεκαιτνόμενα στην Λιβύη διαπιστώνει κανείς πως ο στρατάρχης είναι ένας στρατιωτικός ηγέτης αλλά με ρόλο στη λιβυκή πολιτική σκηνή που υπολείπεται των φιλοδοξιών του. Ο στρατάρχης Χάφταρ αντιτίθενται στον ισλαμιστικό χαρακτήρα της Κυβερνήσεως Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης (GNA) αλλά δεν έχει πετύχει να δημιουργήσει μια πολιτική δυναμική που θα του επιτρέψει να επικρατήσει έναντι της παρούσας κυβερνήσεως και να ενώσει την χώρα υπό την σκέπη του. Παρά την υποστήριξη από τη Ρωσία, την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και άλλες χώρες, ο στρατάρχης Χάφταρ δεν πέτυχε να υλοποιήσει τον στόχο του που ήταν η επίτευξη της ηγεμονίας του σε ολόκληρη την χώρα. Ο παρατεταμένος εμφύλιος στην Λιβύη και οι πιέσεις που δέχεται από το εσωτερικό του ανατολικού τμήματος της Λιβύης ώθησαν τον στρατάρχη Χάφταρ να εξετάζει το ενδεχόμενο υιοθέτησης μια συμβιβαστικής πολιτικής γραμμής στο εσωτερικό της Λιβύης.
Η προσέγγιση του παράγοντα Χάφταρ από την Ελλάδα κρίνεται πρόχειρη, αποσπασματική και χωρίς συνέχεια. Η επίσκεψη Χαφτάρ στην Αθήνα το 2020 δύναται να θεωρηθεί επιτυχία της ελληνικής διπλωματίας, ‘έναντι του γεγονότος αποκλεισμού της Ελλάδας από την τότε σύνοδο στο Βερολίνο για την Λιβύη. Παρά τις συμβολικές του δηλώσεις του Στρατάρχη Χάφταρ κατά του τουρκολιβυκού μνημονίου, δεν υπήρξε καμία μακροπρόθεσμη δέσμευση του για στρατηγική συνεργασία με την χώρα μας. Στο χρονικό διάστημα που ακολούθησε μετά την επίσκεψη του στρατάρχη Χάφταρ στην Αθήνα, η Ελλάδα δεν προσέφερε χειροπιαστά κίνητρα στον Χαφτάρ —οικονομικά, στρατιωτικά ή πολιτικά— ώστε να διασφαλίσει την ουσιαστική υποστήριξή του και να τον δεσμεύσει σε μια στρατηγική συνεργασία. Η προσέγγιση με τον Χαφτάρ βασίστηκε σε συγκυριακές κινήσεις, όχι σε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική που θα έχει ως στόχο την παρουσία της χώρας μας στην Λιβύη.
Τι είναι αυτό που ώθησε τον στρατάρχη Χάφταρ να εξετάζει μια ενδεχόμενη στροφή ως προς την προσέγγισή του στο τουρκολιβυκό μνημόνιο; Η απάντηση σε αυτό το ερώτηση είναι μια, η γεωπολιτική πραγματικότητα στην περιοχή. Η πλήρης αποδοχή της κυβέρνησης Ντμπεϊμπά ως την επίσημη αρχή της Λιβύης από τις ΗΠΑ , τις χώρες της Ε.Ε. και εν γένη από τον ΟΗΕ δεν προσέφεραν στον στρατάρχη Χάφταρ το περιθώριο να συνεχίσει την αντιπαράθεση με την κυβέρνηση Ντμπεϊμπά επί μακρόν. Έμπροσθεν αυτής της κατάστασης, για τη διατήρηση της επιρροής του στην ανατολική Λιβύη, ο στρατάρχης Χάφταρ επιδιώκει την συμμετοχή του σε ένα μελλοντικό πολιτικό πλαίσιο ενότητας της χώρας. Σε αυτό το πλαίσιο, η αντιπαράθεση με την Τουρκία έχει μειωθεί. Επίσης η Τουρκία προέβη σε διαπραγματεύσεις με παραστρατιωτικές και πολιτικές δυνάμεις στην ανατολική Λιβύη, με στόχο την προσέγγιση με το ανατολικό τμήμα της Λιβύης και την επίτευξη μια συμφωνίας αποδοχής του ως άνω μνημονίου.
Μετά τις τελευταίες εξελίξεις , το πιθανότερο σενάριο είναι μια έμμεση αναγνώριση του τουρκολιβυκού μνημονίου , ακόμα κι αν δεν πάρει την μορφή επίσημης επικύρωσης, θα μπορούσε να προκύψει μέσα από τη σιωπηλή αποδοχή μιας κοινής πλατφόρμας ενεργειακής συνεργασίας. Αν ο στρατάρχης Χαφτάρ ή πολιτικοί του σύμμαχοι προχωρήσουν σε συνεργασία με τουρκικές εταιρείες ή επιτρέψουν γεωτρήσεις σε διαφιλονικούμενες περιοχές, τότε το μνημόνιο ουσιαστικά αποκτά βάρος επί του πεδίου.
Οι επιπτώσεις για την Ελλάδα από την ως άνω εξέλιξη είναι σοβαρές. Η χώρα μας έχει επενδύσει σημαντικό διπλωματικό κεφάλαιο στην ακύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου μέσω νομικών και πολιτικών διεθνών διαύλων. Αν ο στρατάρχης Χαφτάρ αλλάξει στάση ή υιοθετήσει ουδέτερη γραμμή, η νομική και διπλωματική θέση της Ελλάδας αποδυναμώνεται. Το κύριο επιχείρημα, ότι το μνημόνιο δεν δεσμεύει το σύνολο της Λιβύης, θα καταρρεύσει. Η Ελλάδα δεν κατανόησε την πολυπλοκότητα του λιβυκού εμφυλίου και δεν μερίμνησε για την ύπαρξη μιας σταθερής πολιτικής επαφής με όλους τους παράγοντες της Λιβύης με αποτέλεσμα η Ελλάδα να βρεθεί εκτεθειμένη. Αν ο στρατάρχης Χαφτάρ προχωρήσει σε αναγνώριση ή αποδοχή του τουρκολιβυκού μνημονίου τότε, η Ελλάδα θα βρεθεί σε δυσμενέστερη θέση.
Η Ελλάδα αντιδρώντας στις εξελίξεις θα πρέπει να εγκαταλείψει την πολιτική του παρατηρητή στα τεκταινόμενα της Λιβύης και να παίξει έστω και καθυστερημένα ένα πιο ενεργότερο ρόλο. Η Ελλάδα θα πρέπει να επιδιώξει τα εξής :
– Την επίσημη αναγνώριση διαφόρων πολίτικών φορέων στην Λιβύη και ειδικά στα ανατολικό τμήμα και η δημιουργία στενών σχέσεων συνεργασίας με αυτές. Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πολιτική πίεση στον στρατάρχη Χάφταρ.
– Την συνεργασία με χώρες που έχουν συμφέροντα στην Λιβύη και δεν βλέπουν με θετικό μάτι την παρουσία την τουρκική παρουσία σε αυτή, Τέτοιες χώρες είναι Γαλλία και η Αίγυπτος. Ως προς την Αίγυπτο προέχει η επίτευξη μια μορφής διευθετήσεως με την κυβέρνηση της Αιγύπτου του ζητήματος της Μονής του Σινά και επιβεβαίωση της στρατηγικής συνεργασίας με την Αίγυπτο.
– Αναζωογόνηση της πολιτιστικής και οικονομικής διπλωματίας, και ισχυρή παρουσία στους πολυμερείς οργανισμούς σχετικούς με την Λιβύη.
Εκείνο που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι το γεγονός ότι η Λιβύη είναι ένας κρίσιμος κρίκος στην αλυσίδα της ελληνικής στρατηγικής στην Ανατολική Μεσόγειο, και η οποιαδήποτε αδράνεια ή εφησυχασμός μπορεί να έχει μακροχρόνιες δυσμενείς συνέπειες.
Βιβλιογραφία
1. International Crisis Group, “Libya’s Conflict: What Role for the EU?”, 2020.
2. Καθημερινή, “Το χρονικό του τουρκολιβυκού μνημονίου”, 2020.
3. Stratfor, “Greece and Turkey: The Battle Over the Eastern Mediterranean”, 2020.
4. International Crisis Group, “Turkey’s Southern Push: The Libya Case”, 2021.
5. Al Jazeera, “Haftar’s Maneuvers and the Future of Libya’s East”, 2023.
6. Stratfor, “Libya’s Fractured Landscape and External Influences”, 2022.
7. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP), “Η Ελλάδα και η Ανατολική Μεσόγειος: Διλήμματα και Επιλογές”, 2023.
